Amundi, Europa’s grootste belegger, vereinigt zich met 26 andere beleggers en zal op de aankomende jaar vergadering van Shell een resolutie indienen om er bij Shell op aan te dringen om striktere klimaatdoelen te stellen. Deze vereniging schaart zich achter het activistische aandeelhouderscollectief Follow This om bij de oliegigant aan te dringen op verduurzaming.

Dit heeft te maken met ketenverantwoordelijkheid. Hoe dat werkt? We leggen het uit: Ik kondig in een gezelschap aan iemand in dat gezelschap bont en blauw te gaan slaan. Vervolgens voeg ik de daad bij het woord en takel iemand toe. De overige gasten kijken toe, hadden mijn misdaad kunnen voorkomen maar doen dat niet. Door niet in te grijpen nemen de toeschouwers hun veranwoordelijkheid niet. Daar kunnen ze voor worden aangeklaagd voor nalatigheid? In dat geval is het logisch – en terecht – dat de naaste toeschouwer geacht wordt in te grijpen: hij wíst immers dat dit stond te gebeuren. Hoe ontkomt iemand in zo’n geval aan zijn of haar verantwoordelijkheid?

Bestuurders aansprakelijk?

Hetzelfde geldt voor grote beleggers, zoals Amundi. Ook zij hebben een ketenverantwoordelijkheid en als Shell tegen alle waarschuwingen in vertikt om de doelstellingen van ‘Parijs’ en het IPCC na te streven, dan lopen beleggers hier een risico als ze Shell haar gang laten gaan. Als Shell in de toekomst wordt aangeklaagd en veroordeeld voor ecocide dan hebben beleggers er een risico bij. Want uiteindelijk is de vraag: van wie krijgt de bestuurder van een bedrijf nou in juridische termen decharge? Als dat wordt verleend door aandeelhouders die gestuurd worden door Amundi, kun je die ook aansprakelijk stellen voor ecocide. Als een bedrijf als Boeing willens en wetens standaarden niet op orde heeft waardoor deuren letterlijk uit het vliegtuig vallen, en het bestuur weet dat de kwaliteitsprocedure tekort schieten, dan is het aansprakelijk. Voor Boeing is dit overigens een serieuze mayday: het bedrijf was slechts voorwaardelijk vrijgesteld van betaling aan nabestaanden van twee eerdere incidenten.

Dansende olifanten

In het voorjaar wist Boeing al dat er kwaliteitsissues waren, maar het hield geen toestellen aan de grond. En nu blijken die issues nog steeds te gelden, omdat het bedrijf de processen niet op orde heeft. En moet je niet bijvoorbeeld ook het bestuur van Tata verantwoordelijk stellen? You cán make elephants dance, but you have to teach them. Je kunt niet meer achterover leunen als aandeelhouder van een groot bedrijf. Je kunt niet zeggen: we stemmen niet. Ook niet als je een ETF hebt.

Een aantal dingen is wel veranderd. Maar de essentie van risico’s voor beleggers over een langere periode blijft: als je invloed hebt maar die niet uitoefent en gewoon decharge geeft, ben je dan medeverantwoordelijk? Amundi geeft als antwoord: wij lopen dat risico liever niet en dus gaan we mee met Van Baal. Amerikaanse beleggers lijken zich van die noodzaak op de langere termijn niet bewust. Maar wir haben es nicht gewusst gaat niet meer op. Supermarktketen Jumbo kreeg Wakker Dier al op zijn dak, met weinig florissante spotjes die het imago bepaald geen goed doen.

Zo wordt terecht steeds meer belang gehecht aan het wakker schudden van bedrijven. Als je de transitie willens en wetens tegenhoudt, waarvan wetenschappelijk bewezen is dat er desastreuze gevolgen zijn, terwijl ecocide strafbaar is, waarom zou die strafbaarheid zich beperken tot het bestuur en zich niet verder uitbreiden tot institutionele beleggers? Bij particuliere aandeelhouders is dat lastiger, maar het ABP kun je makkelijk verantwoordelijk stellen: je kunt gewoon zien wie voor en wie tegen een groene maatregel heeft gestemd. En als je gewoon decharge hebt gegeven voor het lozen van pfas in de rivier, en niet de motie hebt ondersteund om beleid te veranderen, kun je dan je handen in onschuld wassen?  

Al jaren geen Shell in portefeuille

Mercurius belegt al jaren niet meer in Shell, al is dat om een andere reden: Shell heeft als oliemaatschappij geen invloed op het eigen lot. De prijs van olie is een van de belangrijkste bepalers voor de winst maar het bedrijf heeft er geen invloed op. De prijs wordt bepaald door geopolitiek en grote spelers zoals Opec en de VS.

Net als Shell heeft ook KLM geen invloed op het eigen lot – bij stakingen, vulkaanuitbarstingen, pandemieën of sneeuw moet het bedrijf de passagiers schadeloos stellen. En dan is er nog het overheidsbeleid: minder toegestane vluchten betekent een lagere omzet.  

Slechte leningen

Als het Amerikaanse Delta twee keer zoveel mag vliegen als KLM, verliest KLM al gauw zijn winstgevendheid. Zo beweegt de olieprijs op de prijs van commodities en is een bank voor zijn winstgevendheid afhankelijk van de rente. En daar heeft die bank geen invloed op, net als op slechte leningen, die afgeboekt moeten worden, of regelgeving. That’s a big bullet, dat kan een gamechanger zijn. Daarom beleggen we niet in airlines, banken en mijnbedrijven: die hebben geen invloed op hun eigen lot.

Het risico van die ketenverantwoordelijkheid kan bedrijven nog duur komen te staan. Als je te hard rijdt en een agent laat je daarmee wegkomen, en vervolgens rij je met gierende banden weg, dan krijg je pas écht een forse boete. Met andere woorden, veel bedrijven zijn inmiddels gewaarschuwd voor de schadelijke gevolgen van hun activiteiten. Als ze er toch mee doorgaan en aandeelhouders daar goedkeuring aan geven dan worden de aandeelhouders medeverantwoordelijk én aansprakelijk. En het stemgedrag van aandeelhouders is makkelijk traceerbaar. Het lijkt een kwestie van tijd voordat aandeelhouders ter verantwoording worden geroepen als ze zelf hun verantwoordelijkheid niet nemen.

Dit is een breed onderschatte bedreiging voor de toekomst van veel bedrijven. Niet morgen, niet overmorgen, maar wel over een paar jaar, als de rechterlijke macht zich er opeens mee gaat bemoeien. Als je zeer bewust toestaat dat pfas wordt geloosd, en je wist dat het gevaarlijk was, dan ben je ook aansprakelijk. Dat geldt evenzeer als je wist dat het bestuur dat deed en je geeft decharge.